Rouw is de achterkant van liefde, wordt weleens gezegd. De andere zijde van dezelfde medaille. Het verlies van een naaste heeft vaak grote impact en kan je wereld op z’n kop zetten. Hoe moet je ermee omgaan als je door de liefde die je eerder voelde nu zo’n gemis ervaart? Wat is ‘normaal’? Welke rol kan geloof spelen in rouwverwerking en wanneer heb je hulp nodig?

Rouwen is het voelen van een verlies. De emoties kunnen zo groot en overheersend zijn, dat je denkt dat je het niet aankunt die te voelen. De Zwitsers-Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler-Ross onderscheidde vijf fases van rouw die door veel deskundigen gebruikt worden in de hulpverlening. Kübler-Ross ontdekte dat bij iedereen een rouwproces op eigen tempo en wijze verloopt. De fases zijn niet alleen herkenbaar bij het verliezen van een dierbare, maar ook bij scheiding en het verlies van je (psychische) gezondheid.
Vijf rouwfases
Fase 1 is ontkenning. Het is een (onbewuste) weigering om de realiteit onder ogen te zien. Een natuurlijke vorm van zelfbescherming die je helpt om zelf de regie te hebben over hoe snel je het verdriet toelaat. Sommige mensen blijven in deze fase hangen. Fase 2 is woede, met de daarbij horende vraag: waarom overkomt mij dit? Onder die woede ligt de pijn. Fase 3 is onderhandelen. In fase 2 bleek dat boosheid niet hielp. In fase 3 kun je proberen het verlies te verwerken door bepaalde doelstellingen te bepalen of beloftes te doen, zoals stoppen met een slechte gewoonte. Fase 4 is die van verdriet en depressie. Je accepteert steeds meer de realiteit. Gevoelens van verdriet, spijt, angst en onzekerheid komen omhoog. Je kunt de behoefte hebben het verdriet steeds weer te uiten. Fase 5 is aanvaarding. Als je de voorgaande fases hebt doorlopen, komen de berusting en het loslaten. Het verdriet krijgt een plaats en het leven gaat verder. In het doorlopen van de fases is er ook nog verschil of het gaat om een plotseling overlijden of een min of meer verwacht verlies. Als iemand lange tijd ziek is, kom je bij elk ziekenhuisbezoek en elke negatieve uitslag min of meer al verder in een rouwproces. Een plotseling verlies is extra schokkend. Toch is de rouw verder vergelijkbaar.
“De emoties kunnen zo groot en overheersend zijn, dat je denkt dat je het niet aan kunt die te voelen.”
Eigen manier
Als het om rouwverwerking gaat, moeten we niet vergeten dat iedereen het proces op zijn eigen manier doormaakt. Sommige mensen blijven lang in een bepaalde fase hangen, anderen juist kort. Ook is het mogelijk dat stappen volledig worden overgeslagen. Je mag mild zijn naar jezelf en je hoeft jezelf niet te veroordelen. Lukt het niet om het huis uit te komen? Of schieten er nog steeds tranen in je ogen als het over je geliefde gaat? Probeer dat er gewoon te laten zijn. Je mag die tranen zien als een bevestiging van de liefde die er is geweest.
Er is maar één grote fout die je kunt maken: dat je niet of onvoldoende rouwt. Als daar sprake van is, zal de onverwerkte rouw op een andere manier in je leven naar boven komen. In een rouwproces mag je aan jezelf denken, ook als je zo graag de mensen om je heen wilt helpen in hun proces. Als je het alleen voor een ander goed wilt doen, ga je aan jezelf voorbij en verwerk je je eigen verdriet niet genoeg. De kunst is om stil te staan en rust te nemen in een omgeving die veilig voelt voor jou. Zoek naar plekken en manieren die bij je passen. Als je van muziek houdt, kan dat een geschikt middel zijn om je emoties te voelen.
Relaties
Ook in relaties in het goed om te beseffen dat partners de fases vaak anders doorlopen. Het gevaar bestaat dat mensen zich alleen voelen in een relatie, omdat ze elkaars rouwproces niet begrijpen. Waarom rouwt de ander niet? Of waarom juist zo veel? Het is daarom heel belangrijk om met elkaar te blijven praten over gevoelens en emoties. Zo voorkom je dat je uit elkaar groeit. Dat vraagt om geduld. Als dat lastig is, kun je iemand vragen de gesprekken te leiden.
Secundair verlies
Het verdriet verdwijnt niet. Want op het grote verlies volgen andere verlieservaringen, oftewel secundair verlies. Dat kan steeds terugkomen. De gekste dingen kunnen je onverwachts aan je geliefde herinneren, zoals geuren, plaatsen en dingen. Of bijzondere dagen, zoals een verjaardag of feestdagen.
Als je in rouw bent, kunnen er ook verwarrende gevoelens naar boven komen, zoals opluchting dat de overledene er niet meer is. Daar voelen mensen zich vaak schuldig over. Dat is echter niet nodig. Misschien was de overledene wel lang ziek en was de periode voor het overlijden heel zwaar. Of was het soms lastig om met deze persoon om te gaan. Dan is het logisch dat er ook opluchting is. Die staat naast het verdriet. Het kan en mag er allebei tegelijk zijn. Het kan ook dat je je schuldig voelt over dingen uit het verleden die je nu niet meer kunt rechtzetten. Zeker in het geval van suïcide spelen schuldgedachten vaak een grote rol. Het is heel belangrijk om dit soort gedachten te delen met iemand die je vertrouwt. Ook een professional kan je daarbij helpen.
De rol van het geloof
Mensen zeggen bij een ernstig verlies weleens dat ze niet weten wat ze moeten zeggen. Rouwenden weten dat richting God vaak ook niet. Maar bij God kun je altijd terecht, zelfs zonder woorden. Alles mag je eerlijk delen met je Schepper. Er zijn veel psalmen die bestaan uit aanklachten, zoals Psalm 10. David stelt hier een waaromvraag aan God. In andere gedeeltes lees je ook van kinderen van God die bijvoorbeeld uitroepen: “Waarom hebt U mij eigenlijk geboren laten worden? Neem me maar weg.” Ook woede mag op deze manier geuit worden. Of angst over hoe het nu verder moet zonder je geliefde. Een stukje zekerheid is weggevallen. God vraagt om Hem te vertrouwen, want Hij heeft alles in Zijn hand. Daarnaast kan het geloof veel troost geven als je mag weten dat de overledene nu voor altijd bij God is. Ondanks al het verdriet hoef je dan niet te treuren als zij die geen hoop hebben. 1 Korinthe 15 kan bijvoorbeeld troost bieden: “De dood is verslonden tot overwinning.”
Meeleven
Als iemand in je omgeving rouwt, wil je op een goede manier je medeleven tonen. Maar dat is best lastig. Mensen zeggen bijvoorbeeld dat de rouwende altijd bij hem of haar terecht kan. Maar als je in rouw bent, ga je de deur niet uit en neem je geen initiatief. Het kan daarom fijn zijn om praktisch iets te doen, zoals een maaltijd koken. Je maakt dan een liefdevol gebaar. Het is ook eerlijk om tegen de ander te zeggen dat je niet goed weet wat je moet zeggen, maar dat je het verdriet ziet en meeleeft. Geef vooral geen goedbedoelde adviezen en vul niet allerlei zaken in. Vraag nog eens na wat precies de sterfdatum was, zodat je het op de kalender kunt schrijven en elk jaar kunt meeleven. Of stuur een kaartje. Verwacht niet dat het verdriet op een bepaald moment over is. Het zal er altijd blijven.
Hulp
Niet iedereen komt zelf het rouwproces door. Soms is het nodig hulp te zoeken. Vaak zijn het de mensen in je omgeving die je daarop wijzen. Zij zien dat je somber bent, weinig initiatief neemt en je terugtrekt. Jezelf terugtrekken hoort bij rouwen, maar als het te lang duurt, is dat een signaal dat je hulp kunt gebruiken. Rouw die niet op gang komt, wordt ook wel gecompliceerde rouw genoemd. Daarvoor kunnen allerlei redenen zijn. Bijvoorbeeld dat je altijd al je emoties zoveel mogelijk vermijdt. Sommige mensen proberen het gemis te compenseren door het drinken van veel alcohol of door altijd maar te werken. Of ze bevinden zich in een heel onveilige situatie waarin geen ruimte is om verdriet te uiten. Het komt ook voor dat rouwenden de verschillende rouwfases niet erkennen. Ze doen net alsof de overledene er nog is. Ze blijven de tafel voor die persoon dekken, leggen zijn kleren klaar of blijven tegen hem praten. Dat kan een bijna psychotische beleving worden. Als je nooit stilstaat bij wat je voelt, kun je je verdriet niet goed verwerken. Je kunt dan een depressie ontwikkelen. Maar er kunnen ook andere klachten ontstaan, zoals een angststoornis of andere onverklaarbare lichamelijke klachten. Gecompliceerde rouw kan zich op allerlei manieren uiten. Zoek dan hulp, zodat er alsnog gerouwd kan worden.
Dit artikel is geschreven door Corine Schipaanboord en verscheen eerder in Eleoscript.
Laat een reactie achter
Wil je graag reageren op dit verhaal. Heb jij er iets aan gehad? Of wil je gewoon iets met ons delen? Laat dan een reactie achter.