Er bestaat een mythe over een jongeman, Narcissus, die zo vol was van zichzelf, dat hij verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Sigmund Freud gebruikte dit verhaal om een benaming te geven aan mensen die steeds bezig zijn om zichzelf groot en sterk neer te zetten. Hij noemde hen narcisten. Een benaming die vandaag de dag nog veelvuldig langskomt. Maar wat is narcisme eigenlijk en hoe herken je het?
Misschien ken je ook wel zo’n iemand. Je leerde hem of haar kennen als charmant, geïnteresseerd, warm en vol zelfvertrouwen. Je ging voor deze persoon door het vuur! Maar op een gegeven moment kwam je erachter dat er iets niet klopte. De behoefte aan aandacht en bewondering leek ongewoon groot en je betrapte hem of haar keer op keer op leugens. En als je daar wat van zei, werd dat zo gepareerd dat jíj degene was die aan zichzelf ging twijfelen. Op het moment dat je niet meer ‘nodig’ was, liet de persoon je bovendien vallen als een baksteen … Welkom in het leven van iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis.
Ontwikkeling
Bij iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis staat het ‘ik’ centraal. Een narcist zet zichzelf groot, sterk en onkwetsbaar neer, omdat hij een laag zelfbeeld wil overcompenseren. Iemand wordt niet geboren met narcisme, hoewel je er wel aanleg voor kunt hebben. Het ontwikkelt zich in de loop der jaren.
In een veilige en liefdevolle opvoeding wordt de opbouw van een reëel zelfbeeld gestimuleerd. Je leert wat je wel en wat je niet kunt. Je krijgt daardoor een bepaalde mate van zelfwaardering. Het kan echter zo zijn dat het zelfbeeld zo is verstoord, dat er sprake is van een stoornis. Dat komt bijvoorbeeld doordat iemand op vroege leeftijd emotioneel in de kou stond en daardoor een emotionele doe-het-zelver is geworden. Het is overigens niet zo dat iedereen die emotioneel tekortkomt een narcistische stoornis ontwikkelt. Ook een heel positieve houding van ouders kan narcisme stimuleren. Als ze roepen dat hun kind alles kan en het steeds over het paard tillen, kan hierdoor prestatiedruk ontstaan. Het kind moet altijd ergens in uitblinken. Dan worden de narcistische trekken al jong gestimuleerd. De stoornis komt vaak pas tot uiting in de late adolescentie en vroege volwassenheid.
Kenmerken
Een narcist onderhoudt oppervlakkige relaties: de emotionele wederkerigheid ontbreekt. Hij toont geen echte interesse en legt geen verbinding (maar kan dat goed verbergen). Alleen als hij jou kan gebruiken of jij hem enorm bewondert, blijft de relatie goed. Een narcist gelooft dat hij heel speciaal en uniek is en alleen begrepen kan worden door om te gaan met speciale mensen met een hoge status. Hij heeft ook het gevoel dat hij bijzondere rechten heeft. Ook hierin ligt weer een taak voor de opvoeders, want het aangaan van betekenisvolle contacten met diepgang kun je in de opvoeding al stimuleren. Een narcist heeft ook een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid: hij overdrijft zijn prestaties en verwacht dat anderen hem als superieur zien. Hij is steeds vaker bezig met fantasieën over onbeperkte successen, macht, genialiteit, schoonheid of ideale liefde. Het komt vaak voor dat een narcist de ander misbruikt om zijn eigen doelen te bereiken. Ook heeft een narcist weinig empathie en kan hij zich moeilijk inleven in de gevoelens van anderen. Andere kenmerken zijn dat hij snel jaloers wordt als iemand anders het beter heeft dan hij, of hij denkt steeds dat de ander jaloers is op hem. Hij kan slecht tegen frustraties en begrenzing, is arrogant en klaagt altijd over onrecht. Een narcist is ook verslavingsgevoelig.
De uitingsvorm is bij vrouwen anders dan bij mannen. Vrouwen zijn vaak groot in het klein zijn: ‘Let maar niet op mij.’ Mannen stellen zich vaak overmoedig op, omdat dat makkelijker wordt geaccepteerd, gezien de rolpatronen in de samenleving. Ook vrouwen kunnen zich overigens op die manier opstellen. Als de eerdergenoemde kenmerken duidelijk zichtbaar zijn, wordt er gesproken van open narcisme. Maar er bestaat ook verborgen narcisme: dat wordt juist gekenmerkt door introversie, angst en kwetsbaarheid. Voor beide vormen geldt dat het eigen belang voorop staat, een narcist egoïstisch is en weinig zelfreflectie en empathisch vermogen heeft.
De omgeving
Als je aan iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis vraagt of hij zelf weet dat hij een stoornis heeft, reageert hij vaak bevestigend. Het antwoord wat daarop volgt, is meestal dat je het er maar mee moet doen. Of hij draait het om: hij praat jou een probleem aan, waardoor jij aan jezelf gaat twijfelen. Narcisten zijn namelijk heel goed in liegen. Ook tegen zichzelf.
Omgaan met iemand die een milde vorm heeft, is goed te doen. Maar als het narcisme sterk naar voren komt, wordt het moeilijk. In het algemeen geldt dat een narcist in zijn leven vaak te maken krijgt met problemen op het werk of in relaties.
Een narcist wordt vaak bevestigd in het beeld dat hij heeft van zijn slachtoffer. Je bent bijvoorbeeld een bewonderaar of verzorger. Voor jou is het van belang dat je je bewust bent welke positie je inneemt. Als je stopt met die rol en tegengas gaat geven, verliest de narcist zijn interesse in jou. Het leven met een narcist kan dan voor jou als partner of kind ontzettend moeilijk zijn. Je kunt vernederd en betutteld worden en veel kritiek over je heen krijgen. Je kunt worden uitgespeeld en in extreme gevallen te maken krijgen met geweld. Moedeloosheid, depressiviteit en een negatief zelfbeeld kunnen het gevolg zijn. Je denkt dat anderen ook negatief naar jou kijken. En doordat een narcist in eerste instantie heel charmant, aardig en vol zelfvertrouwen kan overkomen, kan het zomaar zo zijn dat de buitenwereld jou niet begrijpt. Pas als iemand een narcist beter leert kennen, wordt zijn ware aard ontdekt. Er wordt niet voor niets weleens gezegd dat een narcist twee gezichten heeft.
Het is voor jou belangrijk dat je leert inzien dat het gedrag van de narcist niet normaal is. Niet jij hebt een probleem, maar jouw vader, moeder of partner. En nog belangrijker: leer hoe God naar je kijkt. Hij heeft je met liefde gemaakt en kijkt naar jou met ontferming. Met al je onzekerheden en pijn mag je bij Hem komen. Zorg ook dat je een vertrouwenspersoon hebt die naar jouw verhaal wil luisteren en je kan bemoedigen.
Een volgende vraag is dan: hoe kom je hieruit los? Hoe kun je stappen zetten om je leven weer op te bouwen? Als het gaat om een relatie, hoeft het niet altijd tot een scheiding te komen. Het is belangrijk dat je leert dat je geen verlengstuk bent van jouw narcistische partner of ouder. Je hebt je eigen gevoelens, meningen en gedachten. Dan is de vraag hoe je je tot de ander mag verhouden. Leer anders reageren op de gedragingen van een narcist. Stel grenzen en geef hem zo min mogelijk controle. Blijf bij jezelf en ga niet mee in zijn woede, want dan krijg je meer weerstand. Blijf ook realistisch, want je kunt een narcist niet veranderen. Als het te heftig wordt en je kunt niet fysiek vertrekken, neem dan mentaal afstand: stop geen energie meer in de narcist. Hij moet zelf ook openstaan voor verandering en leren wat hij kan doen om de situatie te verbeteren. Soms lukt het, soms een beetje, maar soms ook niet.
Behandeling
Het behandelen van een narcistische persoonlijkheidsstoornis is mogelijk, maar moeilijk. Als een narcist problemen heeft, krijgt meestal iemand anders de schuld. En waarom zou je hulp zoeken als je zelf alles goed doet? Maar soms kunnen grote problemen, zoals een conflict of een stukgelopen relatie, ervoor zorgen dat de narcist anders naar zichzelf gaat kijken. Als dat inzicht er komt, kan psychotherapie helpen. Dan is narcisme niet het startpunt van de behandeling, maar het probleem dat opspeelt en wat daarachter zit. Als de therapie aanslaat, zou in een verder stadium groepstherapie gegeven kunnen worden. Maar wanneer dat zover is, is hij al half hersteld.
Dit artikel verscheen eerder in Eleoscript en is geschreven door Redmar Smit en Wubbo Scholte.
Laat een reactie achter
Wil je graag reageren op dit verhaal. Heb jij er iets aan gehad? Of wil je gewoon iets met ons delen? Laat dan een reactie achter.