Stoornis in beeld: bipolaire stoornis

Normaal gesproken is onze stemming redelijk hetzelfde. Soms een uitschieter naar beneden, soms een uitschieter omhoog. Daar is niks mis mee. Sommige mensen hebben echter last van een bepaalde kwetsbaarheid, waardoor de stemming doorschiet naar twee uitersten: de depressieve en de manische pool. Daartussen kan de stemming variëren. Naar schatting heeft ruim 1 procent van de Nederlandse bevolking een bipolaire stoornis. Om aan het criterium stoornis te voldoen, moet je er dermate last van hebben, dat het je functioneren belemmert. Tegelijk is het zo dat er periodes zijn waarin iemand prima functioneert. Maar omdat de kwetsbaarheid blijft, spreek je alsnog van een stoornis.

Symptomen

Tijdens een depressie denk je dat de wereld beter af is zonder jou, dat je niks kunt en dat niks lukt. Je kunt niet meer genieten, je concentratie is slecht, je voelt jezelf slecht, schuldig en waardeloos. Deze gedachten uiten zich bijvoorbeeld in somberheid, verdriet en angst. Een manie is precies het tegenovergestelde: alles is leuk en fijn, je leeft snel, je voelt jezelf fantastisch en je hoeft niet meer te slapen, want je bruist van energie. De wereld kan niet zonder jou, want je denkt dat je geweldige dingen gaat doen. Soms kun je denken dat je de wereld gaat redden of dat je zelf de redder van de wereld bent. Je denkt alles en iedereen aan te kunnen. Als je wordt tegengewerkt, kun je snel geprikkeld raken. Bij een bipolaire stoornis is er sprake van een of meerdere manische perioden, afgewisseld met depressieve perioden. Mensen die geen bipolaire stoornis hebben, zullen nooit doorschieten naar een manie. Als je een bipolaire stoornis hebt, kan een depressie van de ene op de andere dag omslaan naar een manie. Vaak duurt die episode dan een paar dagen tot enkele maanden. Een manie is uiteindelijk heel vermoeiend voor je brein. Je loopt op turbo, maar de energie is ook snel op. De depressieve episode duurt vaak langer, soms wel maanden tot jaren. Binnen de bipolaire stoornis wordt er onderscheid gemaakt in twee gradaties: type 1 is als je naar de manie gaat, type 2 gaat over de hypermanie. Dat laatste type is milder, omdat je niet helemaal doorschiet naar de manie. Het is voor anderen minder zichtbaar en je kunt er redelijk mee functioneren. De depressieve episodes kunnen nog wel steeds heftig zijn.

Oorzaak

Er is nog veel onduidelijk over het ontstaan van een bipolaire stoornis. Bekend is dat als een van de ouders een bipolaire stoornis heeft, de kans 10 tot 15 procent is dat een kind die ook krijgt. Mogelijk speelt daarnaast trauma ook een rol. Bij 63 procent van de mensen met een bipolaire stoornis is er sprake van een trauma in de kindertijd. Ook maken mensen met een bipolaire stoornis meer van het stresshormoon cortisol aan. Mogelijk is dat een trigger voor een manie. Een andere mogelijke oorzaak voor het ontstaan van een bipolaire stoornis is dat het clock-gen minder goed werkt. Het clock-gen zit in alle cellen en is verantwoordelijk voor het ritme van de cel. In onze hersenen zit een biologische klok die al die cellen aanstuurt. Die biologische klok reageert op licht. Het laat je lichaam weten dat het tijd is om op te staan, dat je moet eten en dat het tijd is om te gaan slapen. Als dat clock-gen niet goed werkt, worden diverse processen in het lichaam niet goed op elkaar afgestemd, met ontregeling als gevolg. Je slaapt niet goed of juist heel erg veel. Als je niet automatisch kunt terugvallen op je biologische klok, is het extra belangrijk dat je je houdt aan de drieslag rust, reinheid en regelmaat, zodat ontregeling zoveel mogelijk voorkomen wordt. Waarschijnlijk is er niet één oorzaak voor de bipolaire stoornis te vinden, maar gaat het om een combinatie van verschillende factoren die ervoor zorgen dat die kan ontstaan. 

Impact

Als je worstelt met een bipolaire stoornis kan dat veel impact hebben. Als je in een depressieve episode zit, heb je geen energie om eropuit te gaan en mensen te ontmoeten. Dat houdt de eenzaamheid in stand. Tijdens een manische periode raak je het contact met de realiteit kwijt. Dat is heel ingewikkeld en het kan een hoop kapotmaken. Een manie heeft invloed op de relaties met de mensen om je heen. Ook kun je jezelf tijdens zo’n episode overschatten, waardoor er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan. Denk aan te hard rijden of het idee hebben dat je kunt vliegen. Wanneer je weer in een rustige stemming bent, komt vaak het besef welke schade er is aangericht. Dat is heel confronterend. Daarom mag je in mildheid naar jezelf kijken, omdat je hiervoor niet kiest. De volgende stap is wel: hoe voorkom je de volgende keer zo’n episode? 

Behandeling

Een bipolaire stoornis is niet te genezen. Gelukkig zijn er wel behandelingen die helpen om minder snel in een depressie of manie te komen. Een van de belangrijkste behandelingen is medicatie. Die beschermt tegen een manie en depressie. Systeemtherapie en cognitieve gedragstherapie kunnen depressieve klachten verminderen. Ook het bijhouden van een zogenoemde lifechart is een heel goed instrument. Je houdt elke dag bij of er belangrijke gebeurtenissen zijn geweest, of de medicatie is ingenomen, of je goed geslapen hebt en hoe je je voelt. Op deze manier wordt in kaart gebracht wat voorafgaat aan een stemmingsepisode en welke triggers er zijn. Je ziet bijvoorbeeld dat voordat iemand manisch wordt, hij of zij steeds minder gaat slapen. Dan is het belangrijk dat er slaapmedicatie gegeven wordt. Door de ervaring leer je hoe je met je stoornis kunt omgaan, wat wel werkt en wat niet. Je moet leren goed voor jezelf te zorgen. Helaas is soms een (gedwongen) opname nodig, bijvoorbeeld als iemand niet meer eet of drinkt of psychotisch wordt. Als een manie te lang duurt, wordt de schade aan het brein alleen maar groter en die kan maar deels herstellen. Daarnaast kan de situatie gevaarlijk zijn voor de cliënt en de naasten. Tijdens de opname wordt de medicatie goed afgesteld en met rust, reinheid en regelmaat wordt de stemming weer teruggebracht naar normaal. 

Omgeving

Vaak is het de omgeving die het eerste in de gaten krijgt dat er iets niet klopt. De persoon in een manie heeft zelf het idee dat er niks aan de hand is en dat het fantastisch gaat. Naasten krijgen het dan ook geregeld zwaar te verduren. Daarom is het goed om in de neutrale episodes tijdens een systeemgesprek met elkaar om de tafel te gaan, om uit te leggen wat er gebeurt en waarom. Pijnlijke dingen kunnen worden uitgesproken. Dan kan heel helend zijn. Als naaste kun je je ook heel verantwoordelijk voelen en een soort hulpverlener worden. Zeker als je eerder dingen doorhebt dan de cliënt. Toch mag je leren dat je gewoon partner, kind, vriend of ouder kan blijven. Daarom is bepaalde afstand belangrijk. Het maken van een stabiliteitsplan kan daarbij helpen. Daarin staat wie wat in bepaalde situaties moet doen. Dat document stel je samen op. Het helpt dan dat je kunt verwijzen naar het plan: dit is er aan de hand en we hebben afgesproken dat we dan dit en dat doen. De omgeving is ook belangrijk als het gaat om de behandeling met medicatie. Afbouwen ervan gaat vaak in overleg met de naasten. Zij zien vaak het beste hoe het écht gaat.

Geloof

Bipolaire stoornis en geloof is een ingewikkelde combinatie. In een depressieve episode voelt God vaak ver weg en ontstaat het beeld dat Hij je slecht en waardeloos vindt. Tijdens een manie zijn er vaak ervaringen met God. Hij geeft boodschappen door en je voelt Hem dichtbij. Eenmaal terug in de neutrale fase kan er gevoel van twijfel ontstaan. Is het echt geweest? En als mijn ervaring met God dan zo wisselt, bestaat Hij dan wel echt? Het is een zoektocht om daarmee om te gaan. Ook voor het pastoraat is dat een uitdaging. Komen met tegenwerpingen heeft geen zin. Het belangrijkste is dat je in de neutrale episode samen onderzoekt of het beeld dat je tijdens de depressie of manie had van God, strookt met hoe de Bijbel erover spreekt. En weet één ding: ondanks dat je stemming zo sterk kan wisselen, blijft God altijd Dezelfde.

Meer weten over hoe Eleos een biploaire stoornis behandelt? Klik dan hier.